پرفروش‌ترین رمان فارسی کدام است؟ کسی نمی‌داند! | درباره خلأ آمار دقیق از میزان فروش کتاب‌ها در ایران

خادم | شهرآرانیوز؛ از زمان انتشار آثاری که می‌شد آن‌ها را -هر چند با کمی اغماض- نخستین نمونه‌های رمان فارسی دانست بیش از یک قرن می‌گذرد. ظهور این گونه جدید ادبی در ایران دلایل و زمینه‌های بسیاری داشت که خود مجال مفصل دیگری می‌طلبد. * اما رمان فارسی در این صد و اندی سال، فراز و فرود‌هایی را تجربه کرده است؛ در این مسیر دهه‌هایی را دوران طلایی رمان نویسی و داستان نویسی در ایران می‌دانند و دهه‌هایی را دوران افول و تنزل و ضعف آن؛ که این هم دلایل بسیارِ سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و حتی اقتصادی دارد.

با تمام این اوصاف این گونه ادبی در هر دهه با یک یا چند اثر شاخص به یادآورده می‌شود. آثاری که برخی مانند «بوف کور» آغازگر فصل نوینی در داستان نویسی فارسی بودند و به شهرت جهانی رسیدند و به زبان‌های مختلف ترجمه شدند، برخی مانند «همسایه ها»‌ی احمد محمود با اینکه پیش و پس از انقلاب ممنوع الچاپ شدند، همیشه رونق بساط کتاب فروشی‌ها و دست دوم فروشی‌ها بوده‌اند و نسخه‌های چاپ اصلی آن با قیمت‌های گزاف خرید و فروش شده‌اند.

برخی هم مانند «کلیدرِ» محمود دولت آبادی اتفاقی در زبان بودند که علی رغم طولانی بودن آن ده‌ها بار تجدید چاپ شدند و هنوز هم می‌شوند. می‌توان از اهمیت آثار مختلف و تأثیرگذاری آن‌ها گفت، اما هیچ آماری در دست نیست و ما نمی‌دانیم کدام رمان‌های فارسی بیشترین فروش را داشته‌اند. 

بنا به آمار‌های مختلف از جمله خبر و آماری که روز گذشته در همین صفحه منتشر کردیم، پرفروش‌ترین کتاب‌های تمام دوران‌ها -غیر از کتاب‌های مذهبی و کتاب‌های ایدئولوژیک و سیاسی خاص که با حمایت حکومت‌ها یا نهاد‌ها منتشر و توزیع می‌شوند و نمی‌شود آمار دقیقی از شمارگان آن‌ها به دست داد- رمان‌ها هستند که رمان «دن کیشوت» نوشته سروانتسِ اسپانیایی با ۵۰۰ میلیون نسخه فروش، در صدر این جدول قرار دارد. اما نتیجه جست‌و‌جو‌های ما نشان می‌دهد که هیچ آمار دقیق و قابل اتکایی از پرفروش‌ترین کتاب‌ها و در اینجا به طور خاص رمان‌های فارسی وجود ندارد.

فهرست‌های گمراه کننده

اگر در فضای مجازی و گوگل با هر عنوانی به دنبال یافتن آمار پرفروش‌ترین رمان‌های فارسی باشید، نتیجه جز ناامیدی نیست. هیچ آمار قابل اتکا و اعتمادی وجود ندارد. 

وب سایت‌هایی هم که آماری منتشر کرده و نام آثاری را ردیف کرده‌اند معلوم نیست با چه ملاکی و متر و معیاری دست به گزینش زده‌اند. برای نمونه در برخی از این فهرست‌ها از رمان‌هایی نام برده شده که پس از یک بررسی ساده مشخص می‌شود هیچ جایی نه تنها در میان مهم‌ترین رمان‌های فارسی ندارند که اگر فهرست پرفروش‌ها را تا سه رقم هم ادامه بدهیم باز جایی در آن ندارند. 

به عنوان مثال یکی از رمان‌هایی که در چند سایت نامش در میان پرفروش‌ترین رمان‌های فارسی آمده، اثری است که سال ۱۳۹۵ منتشر شده که در این هشت سال ۱۴ بار تجدید چاپ شده که با توجه به تیراژ معمول سال‌های اخیر، اگر در خوشبینانه‌ترین حالت، هر چاپ را ۱۰۰۰ نسخه‌ای در نظر بگیریم، ۱۴ هزار نسخه این رمان چاپ شده است. این در صورتی است که برای نمونه رمان «زمین سوخته» احمد محمود که سال ۱۳۶۱ منتشر شده است، فقط در دو نوبت چاپ، ۳۳ هزار نسخه از آن چاپ و فروش رفت.

ملاک‌های غلط انداز

اندک توجه و تأملی به ما می‌گوید که خطایی ساده، اما بنیادی در آنچه به این سایت‌ها به عنوان ملاک پرفروش بودن مدنظر داشته‌اند، وجود دارد. آن هم این است که ملاک را تعداد تجدید چاپ‌ها قرار داده‌اند، در صورتی که بدیهی است ملاک پرفروش بودن، شمارگان فروش رفته است. البته باز در همین ملاک هم به خطا رفته‌اند و همان طور که پیش از این اشاره کردیم، رمانی با چهارده بار تجدید چاپ را در میان پرفروش‌ترین‌ها قرار داده‌اند، در صورتی که رمان‌های فارسی با تعداد تجدید چاپ‌های خیلی بیشتر از این، بسیار است.

جای خالی متولی

بدیهی است که اشاره به سایت‌های بالا نه در جهت مقصر دانستن آن‌ها که فقط اشاره‌ای بود به آمار‌های موجود. برآورد و محاسبه و ارائه آمار فروش کتاب در ایران در اختیار اشخاص حقیقی نیست و طبیعتا این وظیفه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و زیر مجموعه هایش است که آمار‌های مربوط به حوزه کتاب از جمله پرفروش‌ترین آثار را استخراج و منتشر کنند.

رمان خیلی بیش از اثری هنری و حتی سرگرم کننده است؛ رمان را زاده جامعه مدرن و مدرنیته می‌دانند. رمان از جامعه تأثیر می‌گیرد و بر آن تأثیر می‌گذارد. استقبال مردم از یک اثر می‌تواند این را هم به ما بگوید که چه دغدغه یا رؤیایی دارند و با چه سوژه‌ها یا شخصیت‌هایی احساس نزدیکی می‌کنند. از این رو در دست بودن آماری که بگوید چه رمان‌هایی در چه دورانی پرفروش بوده‌اند می‌تواند تصویری از تصورات یا جهان مردم در آن دوره به ما بدهد.

اگر اثری همچون «دن کیشوت» پرفروش‌ترین رمان تمام دوران هاست، حتما دلیلی دارد که منتقدان و اندیشمندان می‌توانند درباره چرایی آن و جنبه‌های مختلفی که سبب این میزان توجه به این اثر شده‌اند تحقیق کنند و نظر بدهند. این آمار است که به مثابه ذائقه سنج مردم عمل می‌کند که در نبودش همه چیز در ابهام است و فهم بسیاری مسائل اگر نه ناممکن که همراه با خطا خواهد بود.

در ادامه حتما بخوانید انگیزه کار فرهنگی به تنهایی کافی است؟ | درباره یک نرم افزار کتاب خوان و فروشگاه اینترنتی کتاب در مشهد

پی نوشت:
*علاقه‌مندان به آشنایی با این مبحث و موضوع می‌توانند به آثاری مانند «پیدایش رمان فارسی» نوشته کریستف بالائی، و کتاب دیگری با همین عنوان نوشته عبدالعلی دستغیب یا «صد سال داستان نویسی ایران» اثر حسن میرعابدینی مراجعه کنند.